Architectuurliefhebbers verkennen de wijk

Het cultuurhistorisch erfgoed in Osdorp dreigt door de stedelijke vernieuwing grotendeels verloren te gaan. Dit vormde voor een aantal politieke partijen in Osdorp aanleiding om hun stadsdeel nog eens goed te bekijken wat behoudenswaardig is. Ideeën werden reeds op 10 juni 2008 in het stadsdeelkantoor gepresenteerd; een rondwandeling door het stadsdeel op zondagmiddag 13 juni moest nog een betere indruk geven. Aan de tocht namen ook vertegenwoordigers van de Bond Heemschut, het Cuypersgenootschap, de vereniging ProWest en Bureau Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam (BMA) deel. Er blijkt veel moois te zijn in Osdorp dat waard is om te beschermen. Maar hoe doe je dat nu het beste? Hier enkele adviezen aan de deelraad en de Osdorpers zelf.

Bezint eer ge begint!
De Westelijke Tuinsteden werden tientallen jaren met rust gelaten totdat 10 jaar geleden de Stedelijke Vernieuwing toesloeg. BMA heeft al die tijd met leedwezen gezien wat er in Nieuw West door de deelraden en de corporaties is aangericht. De dienst constateert veel 'zelfhaat' bij de bestuurders: "Wat er nu staat is allemaal rotzooi! Afbreken en vernieuwen dus!" Volgens de architectuurliefhebbers zijn de Westelijke Tuinsteden echter net zo karakteristiek als de Gordel '20-'40, zij het op een andere manier. BMA adviseert het stadsdeel dan ook om niet in het wilde weg te slopen maar eerst goed na te denken welke panden nog toekomst hebben. Schoolgebouwen bijvoorbeeld die hun functie hebben verloren moet je niet afstoten! Als het stadsdeel tijdelijke huurcontracten sluit met nieuwe gebruikers (bijv. kunstenaars in ateliers) kan zo'n gebouw later - mocht er weer behoefte zijn aan onderwijslokalen - opnieuw als school in gebruik worden genomen. Dit levert uiteindelijk veel minder problemen op dan sloop. Ook zou het stadsdeel gebouwen kunnen herbestemmen tot 'brede school'.

Bescherm niet alleen woningen
Niet alleen portiek-, galerij- en torenflats, laagbouwwoningen en villa's zijn gezichtsbepalend. Hetzelfde geldt voor stedenbouwkundige structuren en ensembles, langgerekte groenstroken en gevelwanden aan het eind van lange straten, hofjes en het (gaaf gebleven) winkelcentrum Meer en Vaart. Al deze elementen kunnen de wijk een meerwaarde geven ('verfraaien') mits ze (grotendeels) ongeschonden zijn! En juist daar is het in de praktijk vaak misgegaan.
Ook ornamenten aan gevels kunnen belangrijk zijn. Het stadsdeel dient in de gaten te houden dat gevelwandkunst bij slooppanden niet verloren gaat maar alsnog wordt ingepast in nieuwe gebouwen (de politiek in Osdorp heeft dit inmiddels toegezegd).

Breng de verzuiling in beeld
De tientallen jaren gebruikelijke verzuiling in de volkshuisvesting is op sommige plekken in Osdorp nog zeer goed zichtbaar. Van verzuilde woningcomplexen zou je zelfs een klein 'Tuinstadmuseum' kunnen maken. Het stadsdeel zou zo'n ontwikkeling kunnen bevorderen.

Bescherm de kwaliteit van de openbare ruimte
Het stadsdeel kan de stedenbouwkundige en architectonische kwaliteit van de gebouwde omgeving beschermen door middel van bestemmingsplannen, een Tuinenverordening en een gedegen Welstandsbeleid.

Ordekaarten zijn belangrijk
BMA adviseert het stadsdeel om gebouwen niet massaal tot monument aan te wijzen (waardoor de rest vogelvrij is). Heel belangrijk voor de bescherming zijn Ordekaarten waarin alle gebouwen in de buurt nauwkeurig zijn beschreven. Dergelijke beeldbepalende kaarten bestaan al voor de rest van de stad.

BMA heeft in 2001 ook zo'n Ordekaart gemaakt voor de Westelijke Tuinsteden maar de toenmalige wethouder volkshuisvesting Duco Stadig verbood zijn ambtenaren om deze Ordekaart te gebruiken omdat hij de Stedelijke Vernieuwing wilde bevorderen. Maar toen Stadig eenmaal de gemeentepolitiek had verlaten keerde het tij. Gemeenteraadslid Hetti Willemse vroeg diens opvolger Tjeerd Herrema in 2007 om deze Ordekaart alsnog officieel vast te stellen. Die verzette zich er niet tegen, dus het ziet er naar uit dat dit inderdaad zal gebeuren.
Afbraak van panden kan hiermee niet geheel worden voorkomen; wèl kan het stadsdeel allerlei randvoorwaarden stellen. Ook kan de Welstandscommissie bepaalde criteria hanteren. BMA wil graag dat er zo'n regeling ook gaat gelden voor Nieuw West.

Overleg opnieuw met corporaties
Om het cultuurhistorisch erfgoed afdoende te beschermen zou het stadsdeel opnieuw met de corporaties moeten overleggen. Het 'openbreken' van afgesloten convenanten kost echter tijd en inspanning. Het stadsdeel heeft de medewerking van de corporaties nodig. Deze kunnen echter dwarsliggen en schadeclaims indienen. Het stadsdeel heeft weliswaar geen macht maar wel zouden Osdorpse politici hun invloed kunnen benutten om de Stedelijke Vernieuwing in een andere richting te sturen; met een beetje goede wil kun je een heel eind komen. De volksvertegenwoordigers moeten echter oppassen dat zij bij hun achterban geen verwachtingen wekken die zij niet kunnen waarmaken.

Veel geduld nodig
Volgens BMA moeten monumentenbeschermers een eindeloos geduld hebben. Ook dienen zij hun stem voortdurend in de politiek en de media te laten horen. U bent gewaarschuwd!

mr. drs. R.N.A. Bakker

Bron: Westerpost, 'Leven in Osdorp', 9-7-2008.