3 juni 2021

Weer een nieuw monument in Nieuw-West! Ditmaal gaat het om een bijzonder blokje winkels met bovenwoningen aan de Burgemeester de Vlugtlaan, gebouwd in de stijl van de Bossche School. Deze bouwstijl is niet ruim vertegenwoordigd in Amsterdam, zeker niet bij die winkel- en woningbouw.

Een overzichtsfoto uit 1975 van de winkels aan de Burgemeester De Vlugtlaan met aan de achterzijde van het complex de 3 aansluitende stroken woningbouw die eveneens door Evers en Sarlemijn zijn ontworpen. | Foto: collectie Stadsarchief Amsterdam: foto's eigen fotodienst, beeldbank Stadsarchief Amsterdam (010122006095).

Winkels en woningen
Het complex ligt aan de Burgemeester de Vlugtlaan, een van de belangrijkste hoofdstraten in Tuinstad Slotermeer, en werd in 1954 gebouwd in opdracht van 2 woningbouwverenigingen, Eigen Haard en Rochdale. Het moest voorzien in 20 winkels en 12 bovenwoningen die hun ingang aan de achterzijde hadden. Het ontwerp werd geleverd door het in Amsterdam befaamde architectenduo Aad Evers en Geert J.M. Sarlemijn, in samenwerking met architect Lau Peters.

Bossche School-stijl
Het succesvolle architectenbureau van Evers en Sarlemijn heeft veel gebouwd in Amsterdam. De voor hun bureau kenmerkende vormgeving wordt wel de vroege ‘Bossche School’ genoemd, een architectuurstroming van de katholieke zuil in Nederland. De ‘Bossche School’ was georiënteerd op de vormentaal van de Romaanse architectuur in Zuid-Europa. Het bestuderen hiervan stond centraal in de cursus Kerkelijke Architectuur, die in Den Bosch werd gegeven door Dom H. van der Laan, C. Pouderoyen en M.J. Granpré Molière. Kenmerkend is de toepassing van een strikt maatverhoudingssysteem, gebaseerd op het zogeheten plastische getal, waardoor eenheid binnen het grotere geheel en een specifieke ruimtewerking moest ontstaan. En wat, in al zijn eenvoud en soberheid, natuurlijk ook een zekere schoonheid moest bewerkstelligen. Zowel Evers als Sarlemijn volgden deze cursus. De invloed ervan op hun werk is groot geweest: in Amsterdam zijn tal van door hen ontworpen kerken, scholen en woningen aan te wijzen waarin de invloed van de Bossche school duidelijk terug te zien is.

Pilasters en kapitelen
Dat zij deze stijl ook toepasten bij dit woon-winkelblok aan de Burgemeester de Vlugtlaan was minder gangbaar. Kenmerkend voor het complex zijn de evenwichtige maatverhoudingen; alle onderdelen zijn onderling zorgvuldig op elkaar afgestemd. Hier en daar halen de architecten de klassieke bouwkunst aan, maar dit doen zij wel op een eigentijdse, meer abstracte wijze. Zo is de begane grond uitgevoerd met een afwisseling van gemetselde pilasters en ronde betonnen zuilen met een gestileerd Ionisch kapiteel in hardsteen. Door de winkelpuien iets terug te leggen, ontstaat een soort galerij die de winkelpromenade volgens de architecten de nodige allure moest geven. Bij de presentatie van het ontwerp stuitte deze galerij overigens wel op bezwaren van de Woningdienst, die de galerij ‘te kostbaar’ achtte. Op deze kapitelen rust een zwaar aangezette betonnen lijst, die doorloopt over de volle breedte van de gevel van het blok en die werkt als een soort architraaf. Wat opvalt aan de gevel daarboven is de ritmische herhaling van de dubbele vensters, onder een zwaar aangezette latei, aan de bovenzijde afgesloten met een brede, doorlopende daklijst. De lange horizontale belijning die zo in het gevelbeeld ontstaat, sluit goed aan bij de lange assen en zichtlijnen die kenmerkend zijn voor het stedenbouwkundig plan van de Westelijke Tuinsteden.

Wat ook opvalt is dat de winkelruimte (oorspronkelijk) relatief hoog was vormgegeven. Zo hoog dat er ruimte was voor een kleine entresol die als bergruimte bij de winkel kon dienen. Hoge winkelpuien moesten voor riante daglichttoetreding zorgen. De bovenwoningen waren bestemd voor de wat grotere gezinnen. Er waren 2 typen te onderscheiden: type A oftewel de ‘eindwoning’ op de kopse kant van het blok. Deze zeskamerwoning was 54 m2 groot en was bestemd voor 7 personen. De 3 slaapkamers waren, anders dan we tegenwoordig zouden verwachten, aan de Burgemeester de Vlugtlaan, terwijl de woonkamer, keuken en de was- en droogruimte volgens de toen geldende voorschriften aan de achterzijde op het zuiden lagen. Alle 3 deze ruimtes aan de achterzijde gaven toegang tot een groot dakterras. De woningen van type B waren iets ruimer bemeten, namelijk 64 m2, waren en bestemd voor 9 personen. Deze woningen telden één slaapkamer extra.

Sinds de bouw zijn de meeste van de winkels verbouwd. De entresol was de meeste winkeliers toch te klein en werd vergroot om zo meer vierkante meters winkelruimte te kunnen realiseren. Winkelpuien werden gemoderniseerd en ook de vensters van de bovenwoningen zijn vervangen. Ondanks deze wijzigingen is de klassieke vormentaal van de Bossche School nog onverminderd herkenbaar aanwezig en vormt het een opvallende, markante verschijning aan de Burgemeester de Vlugtlaan.

Gemeentelijk monument
Op 30 maart 2021 besloot het dagelijks bestuur van Stadsdeel Nieuw-West om het complex van een strook van 20 winkels met 12 bovenwoningen aan de Burgemeester de Vlugtlaan en Theodorus Dobbestraat aan te wijzen als gemeentelijk monument.

Van: www.amsterdam.nl/kunst-cultuur/monumenten/erfgoed-week/bossche-school-nieuw-west/