Erfgoed van de Week - Kneuterigheid aan het Kuiperplantsoen Afdrukken

 

Nieuw-West is weer een gemeentelijk monument rijker! Het complex van 4 portieketageflats ten zuiden van de Burgemeester De Vlugtlaan staat sinds dit jaar op de monumentenlijst. 'Openheid en harmonie tussen bebouwing en openbare ruimte' was wat de ontwerpers met deze naoorlogse wijk voor ogen stond.

De woningen aan het Sape Kuiperplantsoen vlak na oplevering in 1954. | Foto: beeldbank Stadsarchief Amsterdam.


Tuinstad Slotermeer

Het complex staat in Tuinstad Slotermeer, een gedeelte van het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) waarvoor de plannen al in 1939 door de gemeenteraad waren goedgekeurd, maar dat uiteindelijk pas na de Tweede Wereldoorlog, in de jaren 50 werd gerealiseerd. Voor het eerst in Amsterdam werd het streefbeeld van een grote moderne woonwijk met relatief veel laagbouw, ingebed in een aaneenschakeling van groene ruimtes, werkelijkheid. De 4 flats, die in 1953 werden gebouwd naar ontwerp van architect Th. J. Lammers (1890-1972), staan haaks op de Burgemeester De Vlugtlaan, op een ruime afstand van elkaar (bijna 30 meter). De strook privétuinen aan de achterzijde, gevolgd door brede plantsoenen, maken onderdeel uit van een zorgvuldig uitgedachte groenstructuur. Daarnaast voorzag het complex in maar liefst 6 (!) garageboxen, wat voor die tijd heel modern was.

Foto links: met veel oog voor detail ontwierp Lammers de hekwerken van de bordestrap en de balkonnetjes. Foto rechts: de balkons aan de achterzijde. Sommige nog met kolenhok. | Foto's: Monumenten en Archeologie, 2019.


Bijna kneuterig

Het wijkje kent een geheel eigen sfeer. Behalve het groen, hangt dit ook samen met de zorgvuldige, bijna kneuterig-vriendelijke vormgeving van de blokken. Wat bij de voorgevel natuurlijk direct in het oog springt, zijn de dubbele bordestrappen naar de entree van het trappenhuis op de eerste verdieping. De trappen roepen de associatie met een grachtenpand in de binnenstad op, en moesten de gevel een zeker cachet geven. Aan de hand van het ritme van de trappenhuizen, de balkons en de vensters kan goed worden afgelezen hoe de plattegrond van de woningen in elkaar zit. Op dit punt brak de naoorlogse woningbouw met de traditie van de Amsterdamse School: niet langer stond de straatwand centraal, met zijn eindeloze reeksen ramen, maar de individuele woning. Met veel oog voor detail ontwierp Lammers, die in de jaren 30 veel in de stijl van de Amsterdamse School werkte, details zoals de sierlijk vormgegeven hekwerken, de ranke kolommetjes van de balkons en de bloembakken aan de achterzijde.

Uitsnede van ontwerptekening van Th.J. Lammers voor de plattegronden van de flats, januari 1952. | Bron: gemeente Amsterdam, archief Bouw- en Woningtoezicht.


Ontsierende waslijnen

Het complex telt in totaal 216 woningen, 54 per blok. Het grootste deel daarvan zijn driekamerwoningen: een ruime woonkamer met groot venster op het westen, daarnaast de keuken en 2 slaapkamers aan de achterzijde. Zowel aan de voor- als aan de achterzijde was een klein balkon. Naast de douche, tussen de 2 slaapkamers in, was een kleine ruimte speciaal bestemd voor 'w. dr.' zoals op tekening staat aangegeven, oftewel de 'wasdroogruimte'. Dit moest ontsierende waslijnen op het balkon voorkomen. Alleen de woningen op de eerste verdieping hadden de luxe van 2 extra slaapkamers op de begane grond, in het zogenaamde 'onderhuis'. Dat deze ruimte bij de woning werd getrokken was voor die tijd vernieuwend. Pas na de oorlog werd dit door de Woningdienst toegestaan. Dit maakte het voor woningbouwverenigingen mogelijk om een grotere verscheidenheid aan woningtypen binnen 1 complex te kunnen realiseren, en zo beter in te kunnen spelen op de behoefte van zowel 'groeiende' als 'krimpende' gezinnen. Het complex aan het Sape Kuiperplantsoen is één van de vroegste voorbeelden waar deze bijzondere plattegrond is toegepast.

Foto links: balkon aan de voorzijde. Foto rechts: het hekwerk van de bordestrap is uitgevoerd met fraaie krullen. | Foto's: Monumenten en Archeologie, 2019.


Rochdale

Bijzonder is ook dat de woningbouwvereniging Rochdale, die de woningen in 1953 liet bouwen, nog altijd eigenaar is. Sinds de bouw zijn de deuren en ramen weliswaar vervangen, maar dat is door Rochdale met veel zorg gedaan, in een vormgeving en materialisering die aansluit bij het oorspronkelijke beeld. In die zin heeft de tand des tijds nauwelijks invloed gehad op het complex.

Erfgoed van de Week
In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden.

Van: www.amsterdam.nl/kunst-cultuur/monumenten/erfgoed-week/sape-kuiperplantsoen/ (3 december 2020)

 

Laatst aangepast op woensdag, 16 december 2020 22:52