In de afgelopen jaren hebben ProWest, Erfgoedvereniging Heemschut en het Cuypersgenootschap zich in de westelijke tuinsteden ingezet voor het behoud van monumentale bouwwerken, de Sloterplas en haar oevers en de tuinstadstructuur. Ondanks betreurenswaardige verliezen als de sloop van de Pius-X kerk in Slotervaart en kerk de Opgang in Osdorp en de nog steeds bestaande zorgen voor de toekomst van de 'Knijtijzers' en het Calvijn Junior College in Slotervaart, de tuinstadstructuur en de Sloterplas en haar oevers zijn wij voorzichtig positief over de toekomst. Merkbaar is dat de belangstelling in de tuinsteden voor het eigen erfgoed begint te groeien. De eerste monumenten in het gebied zijn aangewezen, het 'Van Eesterenmuseum' is beschermd (maar helaas nog niet helemaal veilig) en er wordt gewerkt aan de ontwikkeling van Waardekaarten, wat een belangrijk instrument bij de vernieuwing van de tuinsteden kan worden. Zichtbaar is ook dat de drie stadsdelen steeds meer oog krijgen voor het specifieke (stedenbouwkundige en architectonische) karakter van een wijk bij het maken van een vernieuwingsplan. Deze ontwikkelingen zijn een eerste stap in een betere omgang met de specifieke en onvervangbare waarden van het gebied

Om het karakter van de westelijke tuinsteden te bewaren en te versterken is er echter nog meer werk nodig. Daarom willen wij u bij deze onze wensen/aanbevelingen voor de periode 2010-2014 kenbaar maken. Wij hopen dat deze van pas kunnen komen bij het schrijven van het verkiezingsprogramma en de komende jaren een bron van inspiratie kunnen zijn bij het vormen van beleid. Indien nodig willen wij graag uw eventuele vragen beantwoorden.

1. Voltooiing gemeentelijke monumentenlijst
Geuzenveld-Slotermeer en Slotervaart hebben de afgelopen jaren goed werk gedaan door de aanwijzing van een eerste selectie monumenten. Met deze aanwijzingsronde zijn we er echter nog niet. Slotervaart heeft om politieke redenen besloten een zeer beperkte selectie aan te wijzen, Osdorp is nog niet aan aanwijzing toegekomen en Geuzenveld-Slotermeer heeft momenteel nog de handen vol aan de eerste aanwijzingsronde (maar wel al een tweede selectie klaarliggen). Van belang is om met dit onderwerp bezig te blijven en in overleg met BMA (Bureau Monumenten en Archeologie) en de in het gebied actieve erfgoedorganisaties de monumentenlijst zoveel mogelijk compleet te maken. D.w.z. toevoeging van ca. 15 tot 20 gebouwen, objecten en complexen uit de periode 1945-1970 aan de huidige gemeentelijke monumentenlijst. Bescherming van deze resterende gebouwen is van groot belang voor een duurzame toekomst van ons erfgoed.

2. Een rijksmonumentenstatus voor de Sloterhof
Eén van de belangrijkste gemeentelijke monumenten in het gebied is de Sloterhof in Slotervaart. Dit complex is van nationaal belang. Haar unieke karakter en tevens grote kwetsbaarheid rechtvaardigen in onze ogen de aanvraag van een rijksmonumentenstatus voor het gehele complex. Deze status biedt een nog betere bescherming en maakt het bovendien mogelijk om bij een evt. toekomstige restauratie subsidie bij het Rijk aan te vragen.

3. Een keuze voor behoud van enkele bedreigde complexen van nationaal belang
De Knijtijzerpanden (Jan Evertsenstraat/Jan Voermanstraat) en het Calvijn Junior College (Schipluidenlaan) zijn bouwwerken van nationaal belang. Uit onderzoek blijkt dat ze zelfs in aanmerking komen voor een rijksmonumentenstatus. Toch zijn ze tot op heden, wat zeker bij het makkelijk te hergebruiken schoolgebouw zeer opvallend is, niet aangewezen (tot gemeentelijk monument) en dreigt daardoor sloop. Wij verwachten van het nieuwe stadsdeel, zeker in tijden van crisis, een keuze voor behoud van beide complexen.

4. Het erfgoed van de tuinsteden op de kaart
Het culturele erfgoed van de tuinsteden is bij de meeste Amsterdammers (en ook de bewoners van het gebied) weinig bekend en geliefd, dat valt sterk te betreuren. Zaak is dus om het beter onder de aandacht te brengen en cultuurtoerisme te stimuleren. Van belang hiervoor is allereerst de realisatie van een permanente en kleinschalige expositieruimte voor een 'Van Eesteren/AUP museum'. De eerste stappen hiervoor zijn al gezet. Daarnaast dienen de bijzondere waarden in het gebied, zoals bijv. de monumentale gebouwen, beter gepromoot te worden door bijv. participatie van het nieuwe stadsdeel in de Open Monumentendagen.

5. Geen grootschalige sloop meer
De afgelopen jaren is er veel en vaak ook grootschalig gesloopt in de tuinsteden. Volgens ons is het noodzakelijk om in navolging van andere stadsdelen langzamerhand minder te gaan slopen, en vaker te kiezen voor behoud van de bestaande bebouwing. Renovatie en indien nodig het optoppen van flats (met hier en daar zeer gerichte sloop) zijn een duurzamer vorm van stadsvernieuwing dan totale kaalslag.

6. Beter verbeteren (investeren in goede renovatie)
In de 19e-eeuwse wijken en de gordel '20-'40 bestaat voor eigenaren van panden de mogelijkheid om een Beter Verbeteren-subsidie aan te vragen. Dit is een subsidie voor het behoud en herstel van het oorspronkelijke aangezicht van gevels van waardevolle panden in stedelijke vernieuwingsgebieden Deze werkwijze is zeer succesvol en heeft veel panden een tweede leven en hun oorspronkelijke karakter teruggeven. Wellicht is het een idee om een soortgelijk programma ook voor de tuinsteden te ontwikkelen. Ook hier zijn volgens ons voldoende waardevolle panden in bezit van particulieren of corporaties die door herstel van het oorspronkelijke aanzicht (bijv. vervanging van kunststofkozijnen) wederom een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan het stadsbeeld. In overleg met de centrale stad, die volgens onze informatie al over met onderwerp bezig is, moet er een voor de tuinsteden goed werkbare variant kunnen ontstaan.

7. Meer respect voor de tuinstadstructuur
De afgelopen jaren hebben wij, ondanks enkele goede ontwikkelingen, regelmatig moeten constateren dat stedelijke vernieuwingsplannen te weinig rekening hielden met het tuinstadkarakter. Op diverse plekken voegt de nieuwbouw zich daardoor slecht tussen de bestaande bebouwing. Zaak is om in de komende jaren bij het ontwikkelen van vernieuwingsplannen meer rekening te houden met de tuinstadstructuur. Instrumenten als de Waardekaarten (die het nieuwe stadsdeel bestuurlijk moet vastleggen) en de 'bomentaal' (zie verderop) kunnen hier een bijdrage aan leveren.

8. Een zorgvuldige omgang met de Sloterplas
Diverse grootschalige plannen voor de Sloterplas en haar oevers hebben wij de afgelopen jaren de revue zien passeren. De meeste van deze plannen toonden weinig respect voor het karakter van dit bijzondere gebied, wat onderdeel van de Hoofdgroenstructuur en tevens monumentwaardig is. Gelukkig zijn deze plannen allemaal weer in de prullenbak verdwenen. Zaak is wel om in de toekomst zorgvuldiger met dit gebied om te gaan. Daarom moet het in 2002/2003 door Landschapsarchitectenbureau H+N+S gemaakte Masterplan, na al die jaren eindelijk eens bestuurlijk worden vastgelegd. Ook zijn we voor het toekennen van een monumentenstatus aan het gebied. Wanneer beide procedures zijn doorlopen is het nog steeds mogelijk om nieuwe kleinschalige ontwikkelingen (dus geen hoogbouw) aan de plas te plannen, maar is een veilige toekomst voor deze groene long tevens gegarandeerd.

9. Verder met de 'bomentaal'
Stadsdeel Slotervaart heeft door de ontwikkeling (eigenlijk herontdekking) van de 'bomentaal', d.w.z. de ontwerpprincipes van het karakteristieke groenbeeld in de hoofdstraten en woonwijken van de westelijke tuinsteden, het belang van het groen in de tuinsteden uitstekend op de kaart gezet. De bomentaal beschrijft hoe de bomen zijn geplaatst ten opzichte van infrastructuur, gebouwen en elkaar. Dit document is daardoor een zeer belangrijk handvat bij de stedelijke vernieuwing en kan op een vrij eenvoudige manier een grote bijdrage leveren aan het behoud van de groene karakteristieken van de tuinsteden. Wij zijn van mening dat het nieuwe stadsdeel de 'bomentaal' ook in de rest van de tuinsteden in kaart moet brengen.

Ook verdienen binnentuinen bij stadsvernieuwing bescherming.

10. Investeren in hergebruik
Hergebruik van oude (monumentale) bouwwerken staat momenteel sterk in de belangstelling. Ook in Amsterdam worden veel plannen gemaakt voor het hergebruik van bestaande gebouwen. Dit betreft zowel monumentale gebouwen als minder belangrijke bouwwerken die gewoon heel goed een tweede leven tegemoet kunnen gaan. Ook in de tuinsteden, waar de komende jaren een aantal oude kantoorgebouwen, kerken en het beeldbepalende winkelpleintje van architect Hein Salomonson aan de Pieter Calandlaan kansen bieden voor het toevoegen van nieuwe functies als bedrijfsverzamelgebouwen, dient herbestemming op de agenda te staan.

Hoogachtend,

Tineke Rombout en Erik Swierstra, ProWest, Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien.

Norman Vervat, Erfgoedvereniging Heemschut, Commissie Amsterdam

Ludy Giebels, Stichting Cuypersgenootschap, Werkgroep Amsterdam

Voor meer informatie: Norman Vervat, Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien. of tel. 035 - 6244320